ಶಿಕ್ಶಣ: ಕೆಲವು ಜನರಲ್ಲಾದ ಮಾತುಗಳು

Date: 27-03-2025

Location: ಬೆಂಗಳೂರು

"ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಕೊಡುವುದು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಒಟ್ಟು ಶಿಕ್ಶಣ ವ್ಯವಸ್ತೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಬಿಂದು ಮಗು. ಆದ್ದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ಆಯಾಮಗಳಿಂದಲೂ ಮಗುವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಒಟ್ಟು ವ್ಯವಸ್ತೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವರ‍್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಮಗುವಿನ ಮಾನಸಿಕ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಶಿಕ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಬಹುಮುಕ್ಯವಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರುತ್ತದೆ," ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಅಂಕಣಕಾರ ಬಸವರಾಜ ಕೋಡಗುಂಟಿ. ಅವರು ತಮ್ಮ ‘ತೊಡೆಯಬಾರದ ಲಿಪಿಯ ಬರೆಯಬಾರದು’ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ‘ಶಿಕ್ಶಣ: ಕೆಲವು ಜನರಲ್ಲಾದ ಮಾತುಗಳು’ ಕುರಿತು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ.

ಶಿಕ್ಶಣ ಎಂಬುದು ಕಾಲಾಂತರದಲ್ಲಿ ಸಹಜವಾಗಿ ಇತರೆಲ್ಲ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಂತೆ ಬದಲಾಗುತ್ತಾ ಬಂದಿದೆ. ಇಂದಿನ ಕಾಲಮಾನದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಶಣ ಹೆಚ್ಚು ವ್ಯಾಪಕತೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಬದುಕಿನ ಅನಿವರ‍್ಯ ಬಾಗವಾಗಿ ಶಿಕ್ಶಣ ಇಂದು ಬೆಳೆದಿದೆ. ಹಿಂದೆ ಶಿಕ್ಶಣ ಎನ್ನುವುದು ಬಿನ್ನವಾದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಿತು. ಅಕ್ಶರ ಕಲಿಕೆಯ ಅನಿವರ‍್ಯತೆ ಹಿಂದೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಶಿಕ್ಶಣ ಎನ್ನುವುದು ಸಹಜವಾಗಿಯೆ ಇಂದಿನ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ. ಇಂದು ಶಿಕ್ಶಣ ಅಕ್ಶರ ಕಲಿಯುವುದಕ್ಕೆ, ಬದುಕು, ಸಮಾಜವನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ, ಉದ್ಯೋಗ ಪಡೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಹೀಗೆ ಹಲವಾರು ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ಅದು ಹೊಂದಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಆದುನಿಕ ಸಮಾಜ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ತಾಂತ್ರಿಕತೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಅಕ್ಶರವು ಇಡಿಯಾಗಿ ಸಮಾಜವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಹೀಗೆ ಹಲವಾರು ಕಾರಣಗಳು ಶಿಕ್ಶಣದ ಇಂದಿನ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿವೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ರ‍್ಚಿಸಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆಯೂ ಇಲ್ಲ. ನಾವಿಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಿರುವುದು ಶಿಕ್ಶಣ ಮತ್ತು ಬಾಶೆ ಇವುಗಳ ನಡುವಿನ ನಂಟನ್ನು ಮಾತ್ರ. ಅದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಯಾರಿಗೆ ಕೊಡಲಾಗುವುದು ಎಂಬ ಮೂಲಬೂತ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಇತರ ಕೆಲವು ಮಹತ್ವದ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣದಾದ ರ‍್ಚೆಗೆ ತರಲಾಗುವುದು.

ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಕೊಡುವುದು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಒಟ್ಟು ಶಿಕ್ಶಣ ವ್ಯವಸ್ತೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಬಿಂದು ಮಗು. ಆದ್ದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ಆಯಾಮಗಳಿಂದಲೂ ಮಗುವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಒಟ್ಟು ವ್ಯವಸ್ತೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವರ‍್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಮಗುವಿನ ಮಾನಸಿಕ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಶಿಕ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಬಹುಮುಕ್ಯವಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿಯೆ ಮಗುಕೇಂದ್ರಿತ ಶಿಕ್ಶಣ ವ್ಯವಸ್ತೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಪಟ್ಯ, ಶಿಕ್ಶಕ, ಬೋದನ ಸಾಮಗ್ರಿ, ಪೂರಕ ಪಟ್ಯ, ಇತರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು, ಶಾಲಾ ಪರಿಸರ ಈ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಮಗುಕೇಂದ್ರಿತವಾಗಿ ಮತ್ತು ಮಗುವಿನ ಮಾನಸಿಕ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಶಿಕ ಆಯಾಮಗಳ ಒಟ್ಟುರೂಪಿತ ನೆಲೆಯನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ರೂಪಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಮಗುವಿಗೆ ಯಾಕೆ ಕೊಡುತ್ತೇವೆ ಎಂಬುದರ ಬಗೆಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಮಾತನಾಡಬಹುದು. ಮಗುವೊಂದು ಬದುಕುವುದನ್ನು ಕಲಿಯುವುದು, ಬದುಕುವುದಕ್ಕೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿರುವಶ್ಟು ಪರಿಸರವನ್ನು ಕಲಿಯುವುದು ಶಿಕ್ಶಣದ ಪ್ರದಾನ ಆಶಯ. ಈ ಎರಡೂ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಗು ಕಲಿಯಬೇಕಾದ ಮಹತ್ವದ ವಿಶಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಶೆಯೂ ಒಂದು. ಹಾಗಾಗಿ ಬಾಶೆಯನ್ನು ಕಲಿಸುವುದು ಅವಶ್ಯ. ಈಗಿನ ಬರವಣಿಗೆ ಬಾಶಾ ಮಾದ್ಯಮವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವುದರಿAದ ಬಾಶೆಯನ್ನು ಬಾಶೆಯಾಗಿ ಕಲಿಸುವುದರ ಬಗೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಾತನಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಶಿಕ್ಶಣದ ಗುರಿಸಾದನೆಗೆ ಇರುವ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರದಾನವಾದ ಸಾದನ ಬಾಶೆ. ಯಾಕೆಂದರೆ ಯಾವುದೆ ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಒಂದು ಬಾಶೆಯ ಮೂಲಕ ಕೊಡಬೇಕಾದ ಅನಿವರ‍್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾದರೆ ಯಾವ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಕೊಟ್ಟರೆ ಶಿಕ್ಶಣದ ಗುರಿಸಾದನೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಹಾಯಕ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬಾಶೆ ಎಂದಕೂಡಲೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನೆಲೆಗಳೊಂದಿಗೆ ರಾಚನಿಕವಾಗಿ ಬೆರೆತುಕೊಂಡಿರುವುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ಮೇಲೆ ನೋಡಿದೆವು. ಬಾಶೆಯ, ಅದರ ರಚನೆ ಮತ್ತು ಬಳಕೆ ಬಗೆಗೆ ಈ ಮೇಲೆ ತುಸು ಸುದರ‍್ಗವಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವುದಕ್ಕೆ ಇದುವೆ ಕಾರಣ.

ಯಾವುದೆ ಒಂದು ವಿಶಯವನ್ನು, ವಿಚಾರವನ್ನು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಮುಟ್ಟಿಸಬೇಕಾದರೆ ಸಹಜವಾಗಿಯೆ ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಿಳಿದಿರುವ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಮುಟ್ಟಿಸಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಆ ವಿಶಯವನ್ನು ಮುಟ್ಟಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಲ್ಲಿ ಯಶ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅದು ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಮಾಹಿತಿ ಆಗಿರಬಹುದು, ಜಾಹಿರಾತು ಆಗಿರಬಹುದು, ಮನರಂಜನೆ ಆಗಿರಬಹುದು. ಹೀಗೆ ಅದು ಬದುಕಿನ ಯಾವುದೆ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ವಿಚಾರಗಳಿಗೂ ಸಂಬAದಪಟ್ಟಿರಬಹುದು. ಅವರ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟರೆ ಅದು ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಮುಟ್ಟುವುದಕ್ಕೆ ಸಾದ್ಯ. ಅವರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಆ ವಿಶಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಾಗ ಸಹಜವಾಗಿಯೆ ಅದು ತನ್ನ ಉದ್ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸೋಲುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಕೊಡುವುದು ಮುಕ್ಯ.

ಇನ್ನು ಕೆಲ ಸಂರ‍್ಬಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಒಂದಕ್ಕಿAತ ಹೆಚ್ಚು ಬಾಶೆಗಳು ತಿಳಿದಿದ್ದರೆ ಬಾಶೆಯ ಆಯ್ಕೆಯ ಪ್ರಶ್ನೆ ಬರಬಹುದು. ಆಗ, ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಯಾಕೆ ಒಂದಕ್ಕಿAತ ಹೆಚ್ಚು ಬಾಶೆಗಳನ್ನು ತಿಳಿದಿರುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಯಾವ ಯಾವ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ತಿಳಿದಿರುವ ಎಲ್ಲ ಬಾಶೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸಮಾನ ಸಾರ‍್ತö್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆಯೆ ಎಂಬ ಮೊದಲಾದ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು. ಈ ಎಲ್ಲ ನೆಲೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಹಲವಾರು ವಿಬಿನ್ನ ಹಿನ್ನೆಲೆಗಳು ಇರುತ್ತವೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಬಾರತದಂತಾ ಬಹುಬಾಶಿಕ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಗಳು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇಂತಾ ಸಂರ‍್ಬದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಒಂದು ವಿಶಯವನ್ನು ಮುಟ್ಟಿಸುವ ಸಂರ‍್ಬದಲ್ಲಿ ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಿಳಿದ ಯಾವ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಮುಟ್ಟಿಸಿದರೆ ಉದ್ದೇಶ ಹೆಚ್ಚು ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಕಾಣುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಯೋಚಿಸಬೇಕು. ಈ ಮೇಲೆ ಬಾಶೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿ, ವ್ಯಕ್ತಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಗಳ ನಡುವಿನ ನಂಟನ್ನು ಮಾತನಾಡಿದ್ದೇವೆ. ಹಾಗಾದರೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಈ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ರೂಪಿಸಿರುವ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಆ ವಿಶಯವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದರೆ ಉದ್ದೇಶವು ಸಹಜವಾಗಿಯೆ ಹೆಚ್ಚು ಯಶಸ್ಸು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ. ವ್ಯಕ್ತಿಯ ತಾಯ್ಮಾತು ಹೀಗೆ ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ವ್ಯಕ್ತಿ ತನ್ನ ತಾಯ್ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಗ್ರಹಿಸಲು ಸಾದ್ಯ, ಅದರಂತೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಾತನಾಡಲೂ ಕೂಡ. ಒಬ್ಬರೊಂದಿಗೆ ನನ್ನ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿದರೆ ಅವರ ಮಿದುಳಿನ ಜೊತೆಗೆ ಮಾತನಾಡಬಹುದು, ಆದರೆ ಅವರ ಬಾಶೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿದರೆ ಅವರ ಕರುಳಿನೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡಬಹುದು ಎಂಬ ಒಂದು ಸಾಲನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

ಶಿಕ್ಶಣವನ್ನು ಮಗುಕೇಂದ್ರಿತವಾಗಿ ರ‍್ಚಿಸುವಾಗ ಬಾಶೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಇನ್ನೂ ಹಲವಾರು ಅಂಶಗಳನ್ನು ರ‍್ಚಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಈಗಿನ ಬರವಣಿಗೆಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯೊಳಗೆ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಬಾಶೆಯದಲ್ಲದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಅವಶ್ಯವೆನಿಸಿದಲ್ಲೆಲ್ಲ ಅವಶ್ಯವಾದಶ್ಟು ಮಾತಿಗೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಶಣದ ಮೂಲಕ ಮಗುವೊಂದಕ್ಕೆ ಕೊಡಬಹುದಾದ ಇಲ್ಲವೆ ಕಲಿಸಬಹುದಾದವುಗಳನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಒಂದೆರಡು ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು. ಈ ಕಲಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಎಶ್ಟು ಮಹತ್ವದ್ದು, ಅದು ಎಶ್ಟು ಸೂಕ್ಶö್ಮತೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿರುತ್ತದೆ, ಎಶ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ನಾವು ಮೊದಲು ತಿಳಿದುಕೊಂಡಿರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಶಿಕ್ಶಣ ಕೊಡುವುದು ಮಗು ಬದುಕನ್ನು ಕಲಿಯುವುದಕ್ಕೆ ಎಂಬ ವಿಸ್ತಾರನೆಲೆಯ ತಾತ್ವಿಕತೆಯನ್ನು ಈ ಮೇಲೆ ಉಲ್ಲೇಕಿಸಲಾಯಿತು. ಮೂಲಬೂತವಾಗಿ ಮಗು ಸ್ರುಜನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ತರ‍್ಕಿಕ ಗುಣವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಈ ಎರಡೂ ಬದುಕಿನ ಬಿನ್ನ ಆಯಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಮಗುವೊಂದು ಮುನ್ನಡೆಯಲು ಸಹಾಯಕವಾಗುತ್ತವೆ. ಸಾಹಿತ್ಯ, ಕಲೆ, ಸಂಗೀತ ಮೊದಲಾದವನ್ನು ಕಲಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಸ್ರುಜನಾತ್ಮಕ ಗುಣವನ್ನು ಬೆಳೆಸುವುದು, ಗಣಿತ, ವಿಗ್ನಾನ, ರ‍್ತಿಕತೆ ಇವುಗಳನ್ನು ಕಲಿಸುವ ಮೂಲಕ ತರ‍್ಕಿಕತೆಯನ್ನು ಕಲಿಸಲಾಗುವುದು. ಆದರೆ ಶಿಕ್ಶಣ ಹೀಗೆ ಎರಡು ಗುಂಪುಗಳಾಗಿ ಒಡೆದುಕೊಂಡಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಅವೆರಡೂ ಪರಸ್ಪರ ಒಂದು ಇನ್ನೊಂದರೊAದಿಗೆ ಕೋದುಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆ. ಬದುಕಿನಲ್ಲಿಯೂ ಹೀಗೆಯೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೋದುಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆಯಲ್ಲವೆ, ಹಾಗೆ.

ಮಗುವಿಗೆ ಸ್ರುಜನ ಗುಣವನ್ನು ಕಲಿಸುವುದರಿಂದ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ರುಜನಾತ್ಮಕತೆ ಬೆಳೆಯಲು ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಮಾನಸಿಕ ಸಾರ‍್ತö್ಯವನ್ನು ಹಿಗ್ಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ, ಸಂಬAದ, ಸಮಾಜ ಮೊದಲಾದವುಗಳ ಮವುಲ್ಯವನ್ನು ಅನುಬವಿಸುತ್ತವೆ. ಅದರಂತೆಯೆ ತರ‍್ಕಿಕತೆಯಿಂದ ಮಕ್ಕಳು ಹೆಚ್ಚು ಆಲೋಚನೆ ಮಾಡುವಂತವರೂ, ವಿರ‍್ಶೆ ಮಾಡುವಂತವರೂ, ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತವರೂ ಆಗಿ ಬೆಳೆಯಬಹುದು. ಒಂದು ಬದುಕಿಗೆ ಇವೆರಡೂ ಅವಶ್ಯ. ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಇವೆರಡನ್ನೂ ಮಗು ತನ್ನ ಎಳವೆಯಲ್ಲಿ ಮನೆ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಕಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಕಲಿಯುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸುವ, ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸುವ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಸೂಕ್ತ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಶಿಕ್ಶಣದ್ದು ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು. ಹಾಗಾದರೆ ಈ ಎಲ್ಲವೂ ಮಗುವೊಂದು ಶಾಲೆಗೆ ಬರುವ ಮೊದಲು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕಲಿಯುತ್ತಿದ್ದುದರ ಮುಂದುವರಿಕೆಯೆ ಆಗಿರುತ್ತದೆ.